Książka

Rozprawa doktorska Ewy Młynarczyk pt. Literary Appropriations of Myth and Legend in the Poetry of Alfred Lord Tennyson, William Morris, Algernon Charles Swinburne and William Butler Yeats [Literackie reinterpretacje mitów i legend w poezji Alfreda Lorda Tennysona, Williama Morrisa, Algernona Charlesa Swinburne’a oraz Williama Butlera Yeatsa], napisana pod kierunkiem prof. Grażyny Bystydzieńskiej i ukończona w 2022 roku, została wydana przez Instytut Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Wersja elektroniczna książki jest dostępna na stronie internetowej. Zachęcamy do śledzenia jej dostępności w bibliotekach, punktach bookcrossingowych oraz antykwariatach w Polsce i za granicą: link.

UWAGA! Niebawem ukaże się drukiem pierwsza praca naukowa Ewy, zatytułowana The Arthurian Legend from the Victorian Perspective in Tennyson’s “Idylls of the King” i wydana przez Instytut Anglistyki UW: link. Będzie dostępna również w wersji elektronicznej. Zachęcamy do śledzenia aktualizacji na stronie.

Ewa Młynarczyk, Literary Appropriations of Myth and Legend in the Poetry of Alfred Lord Tennyson, William Morris, Algernon Charles Swinburne and William Butler Yeats, Instytut Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego: Warszawa 2023.
ISBN: 9788360269336 | Ilustracja na okładce: Barbara Sobczyńska

Literary Appropriations of Myth and Legend in the Poetry of Alfred Lord Tennyson, William Morris, Algernon Charles Swinburne and William Butler Yeats

Mit przez stulecia służył jako skuteczne, uwarunkowane specyfiką danej epoki narzędzie sensotwórcze. Jego znaczenie osłabło w XVIII w., by powrócić do łask za sprawą poetów doby romantyzmu, epoki wiktoriańskiej i końca XIX w., którzy dostrzegli jego uniwersalny potencjał.

Przywołane w książce utwory Alfreda Lorda Tennysona, Williama Morrisa, Algernona Charlesa Swinburne’a i Williama Butlera Yeatsa dowodzą, że mity i legendy można wykorzystać w oryginalny i twórczy sposób. Tytułowi poeci czerpali inspirację nie tylko z tradycji klasycznej, ale również z innych źródeł kulturowych, chętnie adaptując motywy o proweniencji celtyckiej albo skandynawskiej. Nie bez znaczenia pozostaje także wpływ tradycji romantycznej na ich twórczość, toteż zwykło się postrzegać ich jako „ostatnich romantyków”.

Zasadniczą część książki stanowi analiza porównawcza trzech motywów wspólnych dla mitów i legend pochodzących z różnych kręgów kulturowych: wędrówki (quest), zaświatów i wygnańca (wyobcowanego śmiertelnika naznaczonego przez kontakt z siłami nadprzyrodzonymi). Wędrowcy na tropie inspiracji, poszukiwacze wiedzy tajemnej, marzyciele, którzy posiedli starożytną mądrość, nieprzystający do swoich czasów, eskapiści przemierzający wyśnione krainy, a jednocześnie pragnący podzielić się swoją wizją ze społeczeństwem — postaci te służyły poetom epoki wiktoriańskiej jako maski pozwalające zuniwersalizować osobisty wymiar ich twórczości.

SPIS TREŚCI

Preface

Introduction: Myth in the Nineteenth Century
Mythography and the Comparative Approach
Myth and the Poetic Imagination

Chapter One: The Quest
Quest as a Structural Principle
Quest as a Poetic Autobiography
Perennial Questers

Chapter Two: The Otherworlds
The Chronotopes of the Otherworlds
The Otherworlds, Escapism and Art for Art’s Sake
Greek Otherworlds: The Land of Oblivion
An Interlude: The Images of the Earthly Paradise
Celtic Otherworlds: The Blessed Islands

Chapter Three: The Outcast
The Poet as a Visionary — a Prophet or an Outcast?
The Mood of Stagnation
The Mood of Restlessness

Conclusions
Bibliography
A Summary
Streszczenie
Index

STRESZCZENIE

Celem pracy było prześledzenie sposobów wykorzystania mitów i legend w poezji czterech poetów postromantycznych: Alfreda Tennysona, Williama Morrisa, Algernona Charlesa Swinburne’a oraz Williama Butlera Yeatsa. Bazuje ona na dwóch głównych założeniach. Po pierwsze, mity i legendy pochodzące z różnych kultur są w rzeczywistości przejawami tych samych uniwersalnych archetypów, występujących w nieświadomości zbiorowej będącej częścią ludzkiej psychiki, i jako takie stają się przedmiotem badań w mitoznawstwie porównawczym. Po drugie, poszczególne konkretyzacje archetypów są poddawane modyfikacjom w zależności od kulturowych i osobistych uwarunkowań opowiadającego mit.

Książka składa się z przedmowy, wstępu, trzech rozdziałów analitycznych oraz konkluzji. Przedmowa poświęcona jest przedstawieniu najważniejszych terminów z zakresu mitokrytyki, takich jak ‘archetyp’ Junga, ‘mythos’ Frye’a, ‘mitem’ Lévi-Straussa i ‘pusty element znaczący’ Barthesa, ale też teorii dotyczącej recepcji mitu w danej epoce. We wstępie opisuję, w jaki sposób terminy te są zakorzenione w dziewiętnastowiecznych studiach porównawczych nad mitem reprezentowanych przez Müllera, Langa i Frazera, jak również w ówczesnym podejściu do mitu jako nieustającego źródła nawiązań i przekształceń u wielu poetów i krytyków literackich romantyzmu oraz w epoce wiktoriańskiej. Wpływy te stają się szczególnie widoczne w twórczości Tennysona, Morrisa, Swinburne’a i Yeatsa, z których każdy na swój sposób nie tylko czerpie z dobrze znanych mitów klasycznych, ale też sięga po legendy celtyckie czy skandynawskie, które dopiero w dziewiętnastym wieku doczekały się pierwszych systematycznych opracowań.

Obydwa podejścia posłużyły mi za punkt początkowy analizy porównawczej trzech motywów mitologicznych w wierszach Tennysona, Morrisa, Swinburne’a i Yeatsa, pochodzących z różnych tradycji mitycznych. Jako pierwszy przedstawiony został motyw wędrówki (quest), która w poezji Tennysona, Swinburne’a i Yeatsa staje się symbolem poszukiwania inspiracji oraz rozwijania własnej tożsamości poetyckiej. Z kolei w utworze Morrisa podróż do krainy legend i mitów umożliwia odbiorcy ucieczkę przed odpychającą rzeczywistością dziewiętnastowiecznej, zdominowanej przez rewolucję przemysłową Anglii.

Owa próba ucieczki przed rzeczywistością stała się podstawą zarzutów o eskapizm — często stawianych poezji dziewiętnastowiecznej. Wydaje się, iż tendencja ta jest szczególnie wyraźna w utworach poruszających temat zaświatów, zarówno greckich jak i celtyckich, którym poświęcony został kolejny rozdział książki. Podczas gdy w twórczości Swinburne’a kraina Prozerpiny maluje się jako upragnione miejsce wytchnienia, w wierszach pozostałych trzech poetów wytchnienie to okazuje się krótkotrwałe i iluzoryczne, a życie, jakie bohaterowie wiodą w zaświatach, jest jałowe i pozbawione celu. Paradoksalnie zatem poezja eskapistyczna może być interpretowana jako wezwanie do podjęcia działania w świecie rzeczywistym.

Trzecim motywem wspólnym dla mitów i legend pochodzących z różnych kręgów kulturowych jest wewnętrzne rozdarcie i wyobcowanie śmiertelnika naznaczonego przez kontakt z siłami nadprzyrodzonymi. Titonos albo Tejrezjasz z wierszy Tennysona i Swinburne’a, pierwszy obdarzony przez bogów nieśmiertelnością, drugi — darem proroczym, nigdy nie staną się równi bogom greckim, nie mogą jednak powrócić do życia, które wiedli jako śmiertelnicy. Podobny niepokój znajduje wyraz w poezji Yeatsa, w której świat irlandzkich sídhe cały czas krzyżuje się ze światem zwykłych ludzi. Z kolei utwory Swinburne’a i Morrisa, inspirowane średniowiecznymi legendami, stanowią dopełnienie zarówno ostatniego rozdziału, jak też poprzednich dwóch — dotyczących wędrówki i zaświatów. Ich bohaterowie, wyalienowane jednostki, które nie potrafią odnaleźć się w  rzeczywistości, nawiązują kontakt z mieszkankami zaświatów, co jedynie pogłębia ich egzystencjalne rozterki i zapoczątkowuje wyprawę w poszukiwaniu tożsamości. Mitologiczne i legendarne narracje stają się odzwierciedleniem sytuacji poety-wizjonera, który z jednej strony czuje się naznaczony przez kontakt z nadnaturalnymi mocami, a z drugiej stara się odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie, często doświadczając braku posłuchu bądź całkowitego odrzucenia.

Niniejsza praca pokazuje, w jaki sposób czterej tytułowi poeci wykorzystują mity i legendy w swoich utworach, aby — pośrednio — wyrazić opinie na tematy dotyczące sztuki, wiary, polityki lub miejsca poety w społeczeństwie. Dla Tennysona, Morrisa, Swinburne’a oraz Yeatsa mity i legendy nie były jedynie opowieściami z dawnych czasów, lecz stanowiły bogate źródło inspiracji i wątków, poprzez które mogli wyrażać samych siebie, a także, być może nieświadomie, ducha epoki, w której żyli i tworzyli.

Słowa klucze: Tennyson, Morris, Swinburne, Yeats, poezja wiktoriańska, mit, legenda, archetyp, pusty element znaczący, podróż, zaświaty, wygnaniec, wieszcz, eskapizm, sztuka dla sztuki.

Ewa Młynarczyk

Picture of Ewa Młynarczyk (1982–2022)

Ewa Młynarczyk (1982–2022)

Ewa studiowała filologię angielską w Instytucie Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Po obronie pracy magisterskiej pt. Legenda arturiańska z perspektywy wiktoriańskiej w „Idyllach królewskich” Tennysona (2008), napisanej pod kierunkiem prof. Grażyny Bystydzieńskiej, kontynuowała — już jako doktorantka w Instytucie Anglistyki UW — badania nad literaturą XIX-wieczną. W latach 2010–2015 opublikowała osiem artykułów poświęconych poezji epoki wiktoriańskiej (teksty dostępne są na stronie: ewamlynarczyk.pl). Główny obszar Jej zainteresowań obejmował wiktoriańskie i współczesne teorie dotyczące interpretacji mitów oraz przekształceń motywów mitologicznych w postromantycznej i wiktoriańskiej poezji brytyjskiej. W okresie studiów doktoranckich pracowała jako lektorka języka angielskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Książka Literary Appropriations of Myth and Legend in the Poetry of Alfred Lord Tennyson, William Morris, Algernon Charles Swinburne and William Butler Yeats została przygotowana do druku na podstawie rozprawy doktorskiej Ewy. Praca, napisana pod kierunkiem prof. G. Bystydzieńskiej, uzyskała pozytywne recenzje na krótko przed śmiercią Autorki. Nagła choroba uniemożliwiła Jej przystąpienie do egzaminów końcowych. Więcej o Ewie: ewamlynarczyk.pl/o-ewie